Түркістан қаласындағы «Достық үйінде» Қазақстан халқы Ассамблеясының «Мемлекеттік тіл – этносаралық қатынас тілі» жобасы аясында «Этнос өкілдеріне мемлекеттік тілді үйретудің тиімді жолдары: жаңа инновациялық әдістер» тақырыбында дөңгелек үстел өтті.
Жиынға Түркістан облыстық қоғамдық даму басқармасы басшысының орынбасары, ҚХА хатшылығының меңгерушісі Нұрсұлтан Сейтжанов модераторлық етті.
Келелі кеңеске Түркістан облыстық қоғамдық даму басқармасы мен «Қоғамдық келісім» КММ-нің басшылығы, облыстық ҚХА жанындағы этномәдени бірлестік өкілдері және аудан, қалалардағы аралас мектеп мұғалімдері, аудан, қалалардағы тіл оқыту орталықтарында қазақ тілін үйрететін оқытушылар және этнос жастары қатысты.
Басқосуда Қ.А.Ясауи атындағы ХҚТУ-нің Дайындық орталығы қазақ, орыс тілдері бөлімінің басшысы, педагогика ғылымдарының кандидаты Ақбота Мырзаханова, облыстық білім басқармасы оқу бөлімінің бас маманы Зүбайра Алтаева өңірде этностар арасында мемлекеттік тілді насихаттау және дәріптеу бағытында сөз қозғап, тілді үйренудің тиімді жолдарын түсіндірді.
Сала мамандары жиында барлық салада іс-қағаздарды мемлекеттік тілде жүргізу арқылы грамматикалық сауаттылықты арттыруға жол ашылатындығын атап өтті. Түркістан облыстық мәдениет басқармасы тілдерді дамыту және ономастика бөлімінің бас маманы Гүлмира Исатайдың айтуынша, өңірдің барлық аудан, қалаларында Мәдениет басқармасына қарасты тіл орталықтары жұмыс істейді. Өткен жылы осы курстарға 4 мыңға жуық адам қамтылды.
Жиында атап өтілгендей, қазіргі таңда Түркістан облысындағы Ассамблея құрылымдарының ұйытқы болуымен мемлекеттік тілдің мәртебесін көтеретін іс-шаралар тұрақты түрде өткізіліп келеді. Бүгінде «Достық үйінде» жексенбілік мектеп ашылған. Жалпы қазіргі таңда облыстағы этнос өкілдерінің 92 пайызы қазақ тілін жетік біледі.
Іс-шарада сөз алған «Қоғамдық келісім» КММ-нің басшысы Эльмира Жанғазиева: «Мемлекеттік тілді меңгеру – Отанға, елге деген құрметтің белгісі әрі барлығымызды біріктіре түседі. Президентіміз Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқы Ассамблеясының сессиясында «Мен қазақ тілі уақыт өте келе этносаралық қатынас тіліне айналатынына сенімдімін. Біз біртіндеп осыған келе жатырмыз», деді. Сондықтан мемлекеттік тілді үйрену, оның қолданыс аясын кеңейтуге үлес қосу – азаматтық парыз» дей келе, этнос өкілдерін мемлекеттік тілді жетік меңгеріп, күнделікті қатынас құралы ретінде қолдануға шақырды. «Дөңгелек үстел» барысында қатысушылар мемлекеттік тілді ілгерілету бойынша ойларын ортаға салып, өзара пікір алмасты.
Зиялылықтың басты белгілерінің бірі – ана тілінде сөйлеу. «Ұлттық рухтың негiзi – ұлттық тiл» деген ұлтымыздың ұлы күрескері М.Шоқай ұлттық зиялылар туралы мақаласында: «Ұлттық зиялылар қатарына тек өз халқының саяси, экономикалық және әлеуметтік дамуына қалтқысыз қызмет ете алатын адамдар ғана кіре алады» деп қадап айтқан ғой. Ал ұлтқа қызмет етуде сол ұлттың тілінде сөйлеп, оны айрықша қадірлеу – ұлт зиялысының асыл парызы.
М.Әуезовтің: «Бұл дәуірде өз тілін, әдебиетін білмеген, қадірлемеген адам толық мәнді интеллигент емес деуге болады. Себебі ол қандайлық мамандық білімі болса да рухани, ой тәрбиесінде сыңаржақ азамат болады» деген лебізін неге ұмытамыз? Әзербайжанның көрнекті саяси қайраткері М.Э.Расулзаде де: «Ана тілін білмей, өзге тілде сөйлеп, зиялы болған адам күлкілі болмақ. Олардың өз ортасымен байланысы мардымсыз. Олар бір ортадан алшақтайды да, бірақ екінші ортаға толық кіріге алмайды» («Не знающие родной язык, ставшие интеллигентами, говорящими на другом языке, бывают смешны. У них привязанность к собственной среде минимальна. Они отходят от одной среды, но в другую не могут войти полностью») деп жазған екен.Гарвард университетінде отыз жылдың үстінде президент болған Чарлз Эллиот: «Мен еркек пен әйел үшін білімнің қажетті бөлігі ретінде бір ғана рухани құндылықты мойындаймын, ол – ана тілін еркін және талғаммен пайдалану» дейді.
Рухани кодымыздың негізгі тұғыры, ұлттың күллі қастерлі ұғымдарын, қасиеттерін бойына жиған өзегі тіл болып табылады. Ұлттық кодымызды сақтауды тілді сақтап, қолдану ауқымын кеңейтуден бастауымыз керек. Көп тіл білу – заман талабы. Ал мемлекеттік тіл – ел бірлігінің басты факторы.
Бірлігі бекем, ынтымағы ырысты өлкемізде 100-ден астам этнос өкілдері тату-тәтті ғұмыр кешіп келеді. Олардың мемлекеттік тілге деген құрметі ерекше. Этномәдени бірлестіктердің жанында жұмыс істейтін кешкі мектептерде этностардың өздерінің тілімен қатар қазақ тілі де оқытылады. Этнос жастары арасында мемлекеттік тілдің қолдану аясын кеңейту әрі көркем әдебиетті насихаттау мақсатында «Абай оқулары», «Мақал – сөздің мәйегі» және көркемсөз оқу шеберлерінің облыстық байқаулары мен тілдерді оқытуға арналған семинарлар, семинар-кеңестер ұйымдастырылып келеді. Бүгінде облыста мемлекеттік тілді меңгерген тұрғындардың үлесі 91 пайызға жетіп отыр. Өңірдегі өзге этнос өкілдері тұратын елді мекендерде жүргізілген талдау нәтижелеріне қарасақ мемлекеттік тіл саясатын қолдайтын респонденттердің 98,8 пайызға жетуі тіл саясатының тиісті дәрежеде іске асып келе жатқанын аңғартады.
Сонымен қатар елімізде әрбір этностың өз тілі мен мәдениетін сақтауына және дамытуына барлық жағдай жасалған. Жыл сайын әр этномәдени бірлестік өздерінің тілі, мәдениеті, дәстүрі күндерін, төл мерекелерін кең көлемде атап өтуіне кедергі жоқ.
Ұлттық код – сол ұлттың жаратылысын, болмысын, рухани бітімін, дүниетанымын, өмір салтын айқындайтын негізгі белгілерді жинақтайтын жүйе. Яғни халқымыздың ғасырлар бойы жинақталған өмір тәжірибесінен сұрыпталып жеткен ең жоғары бағаланатын қасиеттерінің, ұлттық құндылықтар жүйесінің, тұжырымдалған дүниетанымының сығымдалған формуласы.
Ұлттық кодтың негізі – ана тілі, салт-дәстүрі, тарихи жады, мәдениеті мен ұлттың ділі. Жалпы ұлттың қоғамдық-әлеуметтік, экономикалық қатынастарындағы барша өзекті танымдар, көзқарастар мен ұстанымдар ұлттық сананың негізін құрайды.
Ұлттық сана – ұлт руханиятының негізі болса, ұлттық код – оны түрлі салалар бойынша толықтырып тұратын құрауыштары. Ұлттық код – ұлттық сананың өзегіне апаратын, оның негізін құрайтын мән-мазмұнын ашатын кілті. Ұлттық құндылықтар ұрпақтан-ұрпаққа ұлттық тәрбие, тарихи жады, салт-дәстүр, тарихи тұлғалар тағылымы, ілім-білім мен әдеби-мәдени, тарихи мұралар арқылы беріліп отырады.
«Рухани жаңғыру» бағдарламасының маңызы ұлттық код арқылы қоғамдық сананы жаңғыртып, ұлттық рухты көтеруде жатыр. Рухы биік ұлт қана заманның талабына сай болып, қатал уақыттың тәуекелдеріне төтеп беріп, алдыңғы қатарлы елдермен бәсекелестікте дами алады.
Ұлттық кодтың жиынтық қазығы, тұғыры – тіл. Тіл – ұлттық дүниетаныммен, ұлттық санамен тығыз байланысты күрделі ұғым. Ана тілі – сол ұлттың күллі асыл қасиеттерін, қастерлі ұғымдарын бойына жинап, сақтайтын алтын өзегі. Қазақ халқы ана тілін аса қадірлі рухани мұрасы ретінде қастерлеп, ғасырлар бойы сақтап, жетілдіріп, дамытып келеді. Егер әлемдік қауымдастықта ұлттық болмысымызды сақтап, елдік келбетімізбен бәсекелестікке ұмтыламыз, ұлттық құндылықтарымызды жасампаздықпен дамытамыз десек, ана тілімізді мемлекеттік тіл ретінде лайықты тұғырына қондыруымыз керек. Бұл – дәлелдеуді қажет етпейтін ақиқат! Одан басқа жол жоқ! Елдегі барлық салалар – саясат, білім беру, ғылым, ақпараттық кеңістік, экономика мен қаржы, т.б. – мемлекеттік тілге тұғырланып, өзге ұлттық тілдер (орыс тілі де) диаспора тілдері ретінде өз ауқымында еркін дамитын болса ғана ұлттың болашағы, еліміздің ертеңі үшін алаңсыз бола аламыз.
Қорыта айтқанда, мемлекеттік тіліміз мемлекеттің қорғауына зәру. Өзге өркениетті елдердегідей, мемлекеттік тіл туралы арнайы заң қабылданып, жұмыс істегенде ғана қазақ тілінің халі жақсарады деп білеміз. Сондықтан Ата Заңымызға өзгеріс енгізіп, ондағы «Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік тіл – қазақ тілі» деген бапты «ұлтаралық тіл» ретіндегі орыс тілін қосақтаудан арылтып және мемлекеттік тілге қажеттілік туғызатын «Мемлекеттік тіл туралы» жаңа арнайы заң қабылдау қажет деп санаймыз.
Мақалада айтылған мақсаттар мен міндеттер әрбір Ассамблея мүшесінің көкейінде жүрген арман-тілектің тамырын тап басты деп санаймын. Жаңа тарихи жағдайлар жаңаша ойлаумен қатар, қоғамдық сананың да жаңартылған моделін талап етеді. Сондықтан Мемлекет басшысының тапсырмаларын орындауда табандылық танытып, сөзіміз бен ісіміздің сәйкес болуы – басты міндет.
