Ежелден мәлім болғандай өңірдегі күнгей аймақтарда қарашаның қара суығына дейін дала өнімдерін тұтынуға мүмкіндік бар. Жерге қырау қатқаннан жылыжай көкөністеріне сұраныс артады. Осы сұранысты қанағаттандыру мақсатында қала аумағындағы жылыжай кешендерінде жұмыс қарқыны артқан. Жалпы жылыжайда көкөніс екі кезең негізінде егіледі. Алғашқы кезең үшін диқандар шілде мен тамыз айларында көкөніс көшетін отырғызса, қысқа қарай өнім бере бастайды. Ал, ерте көктемде өнім алу үшін шаруалар көшет жетілдіруді қаңтардан бастайды. Дәл қазіргі сәтте базарларда шеттен келген ауыл шаруашылығы өнімдері көбейгені жасырын емес. Нарық заманында сырттан әкелінген өнімдер бағасының арзандығынан отандық көкөністердің бәсекеге төтеп бере алмай жатқан жайы бар. Өйткені, жылыжайдағы өнімді өндіруге жұмсалған отынның шығыны біздегі көкөніс бағасына әсер етіп жатыр. Диқандар өнімдерін қала нарығына емес солтүстік өңірлер мен Ресейге тасымалдаған кезде ғана өз шығындарын өтей алады. Мәселен, көрші Өзбекстан мен Түркіменстанда электр қуаты мен табиғи газдың тарифі бізге қарағанда әлдеқайда төмен. Осы мәселені ескеріп, ҚР Ауыл шаруашылығы министріне жылыжай кешендеріне жұмсалатын отын шығынын субсидиялау ұсынысын жеткізілді. Бұл мәселе шешімін тапса, қыс мезгілінде көкөніс бағасының қолжетімді болуымен бірге, жылыжайда түрлі цитрустар мен орамжапырақтар, аскөк және қауын, қарбыз секілді өнімдерді өсіруге мүмкіндік туады.
Қазіргі таңда, 2024 жылдың бірінші айналымына көшет отырғызу жұмыстары атқарылуда. Жылыжай иелері мен жылыжай салуға ниеттеніп отырған азаматтарды қуантқан тағы бір жаңалық – 2024 жылдан бастап Түркістан облысының жылыжай шаруашылықтарына қосымша 150 мың тонна Шұбаркөл көмірінің жеткізілетіндігі. Жылыжай шаруашылықтарын бір орталықтан көмір отынымен қамтамасыз ету үшін арнайы мекеме құрылып («Түркістан Ресурс» ЖШС), көмір өндіруші «Шұбаркөл көмір» АҚ-нан тікелей қаңтар айынан бастап 150 мың тонна көмір отынын тасымалдау келісілді. Бүгінгі таңда, жылыжай шаруашылықтары нарықтан 97,6 мың тонна көмір отынын сатып алып, пайдалануда. Жалпы құлпынай күй талғамайтын, яғни кез келген жерде өсе беретін және климатқа онша тәуелді емес жидек. «Виктория» сұрыптысының биіктігі 30-35 сантиметрге жетеді. Жапырақтары үшқұлақты қалың болып келеді. 100 грамм құлпынайда 36,9 ккал калория бар. Сондықтан да ол диеталық тағам түріне кіреді. Құлпынай дәмді жидек қана емес, тамаша десерт әрі емдік тағам болып саналады. Оны жеген адамның асқа деген тәбеті ашылады. Ас қорыту жүйесі жақсарады. Құлпынай сонымен бірге тер шығаратын, несеп айдайтын қасиетке де ие. Сол үшін құлпынай өсіру ауыл шаруашылығындағы табысты кәсіптің біріне жатады. Қазақстанда бұл жидектің «Елизавета ханшайым», «Зенга Зенгана», «Русановка», «Источник», «Эверест» және «Фестивальная» сұрыптары өсіріледі. Олардың ішінде «Виктория» да бар. Бұл сұрыптардың барлығының да түсімділігі жоғары. Және зиянкестерге төзімді боп келеді. Агрономдар құлпынайдан жақсы өнім алу алдымен сұрпына, содан соң күтіміне байланысты екенін айтады.
Құлпынай өсіру үшін жылыжай қандай болуы керек деген сұраққа мамандар былай жауап берді. Жидек дақылдарын өсірудің дәстүрлі әдістері барлық бағбандарға, тіпті жаңадан бастағандарға да өте тәжірибелі емес. Нарықтағы жидек өнімдерінің көптігі сатып алушыларды қуантады. Бірақ фермерлер қатал бәсекелестікте жұмыс істеуі керек, себебі әркім жоғары табысқа ие болады. Бұл әбден мүмкін, бірақ бір жағдайда: өнімділігі өте ерте болуы керек. Осы мақсатқа жету үшін қымбат технологияларды игеру, қыздырылған жылыжайлар салу, заманауи ирригациялық жүйелерді орнату қажет таңқурай мен жылыжайда құлпынайтамақтану, жоғары сапалы көшет сатып алу. Бұл көп уақытты, еңбекті және ақшаны қажет ететін жидек өсірудің қиын әдісі. Өсіп келе жатқан өсімдіктер үшін контейнерлерде субстраттың сапасы өте маңызды. Әрбір жидек мәдениетінде қоректік орта үшін өз қажеттіліктері бар, сондықтан әмбебап субстраттар жоқ. Олар мәдениетке байланысты жеке таңдалады. Жалғыз жалпы критерий механикалық композиция мен тығыздық болып табылады. Өсімдіктердің түбірлік жүйесінің өсуіне және дамуына кедергі келтірмеу үшін, субстрат ауаның және ылғалдың өткізгіштігін, жеңіл және бос болуын қажет етеді. Субстрат түйіршіктері жақсы сіңіп, өсімдіктер үшін қажетті деңгейде ылғал сақтайды. Ең көп қолданылатын субстраттар кокос жаңғағының немесе шымтезек негізделген. Екі түрі да контейнерлерде жидектерді өсіруге жарамды, бірақ олардың арасында негізгі айырмашылықтар бар. Кокос субстраты химиялық құрамы бойынша мүлдем бейтараптандырылады, сонымен қатар оның нақты талшықты құрылымы бар және оның талшықтары ешқандай бос қоспалармен араласпайды. Оны пайдалы заттармен байыту үшін кокос түйіршіктері суда ерітілген тыңайтқыштар мен өсу стимуляторларымен сіңіріледі. Сонымен бірге, кокос субстратының көлемі уақытпен азайып кетпейді. Шымтезек өзі қоректік орта болып табылады, оны «топырақтың» сапасын жақсартатын тыңайтқышпен араластыруға болады. Алайда, бұталар өсіп келе жатқанда, олар біртіндеп шымтезек субстратын «жейді», сондықтан ол контейнерлерге мезгіл-мезгіл құйылады. Үш жыл өткеннен кейін кокос пен шымтезек жаңадан ауыстырылады. Әрине, субстраттардың үнемі тамақтануы қажет, сондықтан өсімдіктер толық құнды даму және жеміс алу үшін жеткілікті қоректік заттар болуы керек. Жоғарғы киімдер суаруға әкеледі. Жеке учаскелерде өсімдіктер қолмен суарудан суаруға болады, бірақ өнеркәсіптік өсіру үшін суару жүйесіне фертификациялық қондырғы салу керек, бұл тыңайтқышты суармалы суға қолдануға мүмкіндік береді.
Түркістан облысына келіп көрмеген адамдар үшін тас пен әйнектен құрылған, тарихи жәдігерлері ғана көп қала болып елестеуі мүмкін. Дегенмен, ел тұрғындары облыс орталығы болғанына 5 жыл болған қала тұрғындарының ауыл шаруашылығы саласына едәуір үлес қосып келе жатқанын естен шығара алмайды. Себебі, бұл қаланың еңбекқор азаматтары әлі күнге дейін жер жыртып, егіс егіп, мал басын көбейтуден қол үзе қойған жоқ. Оған қоса, қазіргі таңда бұл қалада Отандық өнімдерді өңдеу орындары көбейіп, ел экономикасына оң әсерін тигізіп келеді. Сондықтан, осыдан бірер жыл бұрын қабылданған агроөнеркәсіп кешенін дамыту жөніндегі ұлттық жоба жайлы қала тұрғындарына да тәшпіштеп түсіндіру қажет-ақ.
Естеріңізде болса, 2021 жылдың қазан айында ел президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың Жарлығымен он бірдей Ұлттық жобаның тізімі бекітілген еді. Бұл туралы еліміздегі БАҚ қызметкерлері жарыса жазған-ды. Солардың ішіндегі ең бір маңыздысы – «Агроөнеркәсіптік кешенді дамыту жөніндегі ұлттық жоба» болатын. Тиісінше, 2021-2025 жылдарға арналған ұлттық жобаны жүзеге асыру нәтижесінде еңбек өнімділігі 2,5 есе артып, отандық өндірістің негізгі азық-түлік тауарларымен қамтамасыз етуі және өңделген өнім үлесі 70 пайызға дейін жетеді деп межеленген. Сонымен қатар, агроөнеркәсіптік кешен өнімдерінің экспорты 2 есеге ұлғайып, сондай-ақ, жеті бірдей ірі экожүйе қалыптастырылып, инвестициялық жобаларды іске асыру арқылы бір миллион ауыл тұрғынының табысы тұрақты түрде артады деп жоспарланған. Бұл туралы БАҚ өкілдерімен кездескен сол кездегі ауыл шаруашылығы министрі Ербол Қарашөкеевтің аузынан естіп, жоба ауқымды күш-жігер мен ресурстарды қажет ететінін, тораптық міндеттер мен жобаларды шешуге бағытталғанын білгенбіз.
– Ұлттық жобаны әзірлеу кезінде агроөнеркәсіптік кешенді дамытудағы жаһандық сын-қатерлер мен әлемдік трендтер, бұдан бұрынғы мемлекеттік және салалық бағдарламаларды іске асыру қорытындылары ескерілді. Ұлттық жобаны әзірлеуге Біріккен Ұлттар Ұйымы жанындағы халықаралық FAO азық-түлік ұйымының сарапшылары, салалық одақтардың, қауымдастықтардың, ғылымның өкілдері тартылды. Тұқым шаруашылығын мемлекеттік қолдау іс-шараларын іске асыру, тұқымдарды қадағалау жүйесін құру, сондай-ақ тұқым өсіру шаруашылықтарын қазіргі заманғы техникамен және жабдықтармен техникалық жарақтандыру есебінен дамыту жоспарланып отыр. Ал минералды тыңайтқыштарды қолдану деңгейін арттыру мақсатында өнеркәсіптік өндірістің органикалық тыңайтқыштарын субсидиялау және агрохимиялық қызметтің республикалық ғылыми-әдістемелік орталығының қызметі мен материалдық-техникалық базасын жетілдіру көзделген. Осы іс-шаралардың қабылдануы жоғары сапалы тұқымдарды пайдалану үлесін қажеттіліктің 93 пайызынан 98 пайызына дейін, минералды тыңайтқыштарды қолдану деңгейін 20 пайыздан 29 пайызға дейін арттыруға мүмкіндік береді. Нәтижесінде дәнді дақылдардың өнімділігі 10-15 пайызға артады, – деген сол кезде ауылшаруашылығы министрлігінің экс-басшысы.
