Естеріңізде болса, былтыр ғана жыл қорытындысына сай Түркістан облысында рекордтық 3,3 миллион тонна көкөніс жиналғаны айтылған. Жалпы, ауыл шаруашылығы өнімінің көлемі 1 триллион теңгеден асып, бұл өңірдің осы көрсеткіш бойынша республикада көш бастауына мүмкіндік береді. Облыс басқа салаларында да жақсы өсу динамикасы байқалады. «Қуатты өңірлер» қатарына жататын облысымыздың жетістігі мол деп сенеміз. Түркістан облысындағы Сарыағаш ауданының экономикасын дамытудағы негізгі басымдықтардың бірі – ауылшаруашылық саласы болып табылады. Айта кетсек, қазіргі таңда Сарыағаш ауданы Дербісек ауылдық округі, Дербісек елді мекенінің тұрғыны жеке кәсіпкер Әбдімамыр Бүрібеков жылыжайда құлпынай егіп өсіріп ішкі нарықта саудалауда. Құлпынай өніміне сұраныс еліміздің ірі қалалары және аудан аумағындағы кәсіпкерлер мен тұрғындардан келіп түсуде. «Басын көтеріп елден сұрағанша, басын иіп жерден сұрайтын» диқандар иелігіндегі жерлерден жылдық азық жинауға бел байлап, құлпынайды құлпыртып, бүгінде кәсіптерін жандандырып отыр. Сарыағаш ауданының шаруалары көкөністер мен қоса жеміс-жидектерді де өсіруді қолға алып, өнім түрлерін көбейтуде. Осыған орай бүгінгі таңда аудан шаруалары қыс мезгілінде құлпынай өсіріп, ерте пісетін құлпынай өнімін саудалап мол табыс табуды жоспарлауда.
– Оңтүстік – берекелі өңір. Шыбық қадасаң шынар шығатын мекеннің топырағы да құнарлы. Жылдың қай мезгілінде болмасын біздің өңірден жеміс-жидектің түр-түрін табуға болады. Құлпынайды баптап өсіру, оны сату оңай шаруа емес. Бірақ табысы мол, – дейді диқан.
Қай жерде де құлпынайға сұраныс көп. Оны еліміздің ірі қалаларынан бөлек аудан, ауылдарда да қызыға сатып алушылар көп. Әбдімамыр Бүрібеков иелігіндегі жерден мол өнім алатынына сенімді.
Бұдан бөлек, Сарыағаш ауданы, Тегісшіл ауылдық округі, Мәдениет елді мекенінің аумағында орналасқан «ADIA» ЖШС жылыжай шаруашылығын дамытуға заманауи технологияны енгізіп, құлпынай өндірісін қолға алып отыр. Жаңа заманауи технологиямен шаруасын дамытып отырған кәсіпкер Аширафи Шимбергенов 2,5 га алқапта жылу жүйесін қажет етпейтін заманауи үлгіде жылыжай құрылысын салып, құлпынай өсіруде. 10 жылдық тәжірибесі бар жеке кәсіпкер Италия және Голландия елінде осы саладағы кәсіби мамандармен тәжірибе алмасқан. Қазіргі таңда жоба технологиясы бойынша құлпынайларды ашық далада тығыз орналастыру және тамшылатып суарудың автоматты жүйесі арқылы өсіру жұмыстарына дайындық жүргізілуде. Мұнда 15 тұрақты, 40 маусымдық түрде тұрғындар жұмыспен қамтылған. Жеке кәсіпкердің айтуынша, 24 га аумақта өсірілуі жоспарланған құлпынай күннің нұрымен және арнайы тігілген көрпешелердің көмегімен жылытуды қажет етеді.Жылыжайдың ерекшелігі – күн сәулесі және арнайы тігілген көрпешелер арқылы өсіріледі. Мәселен, аудан аумағында ауа температурасы -15 шамасында болса, жылыжай ішіндегі ауа температурасы + 4,4 градусты ұстап тұр. Осы арқылы қыс мезгілінде жылытуға шығын жасамай, жылыжайда құлпынай өсіруге болатынын дәлелдеуде. Қазіргі таңда, отырғызылған 240000 түп көшеттен ақпан-наурыз айларында 72,0 тонна өнім жинау жоспарланып отыр. Сонымен қатар ауыл тұрғындарын тұрақты және мезгілді жұмыспен қамтамасыз етуде.
Күнгей өңірде қарашаның қара суығына дейін дала өнімдерін тұтынуға мүмкіндік бар. Жерге қырау қатқаннан жылыжай көкөністеріне сұраныс артады. Осы сұранысты қанағаттандыру мақсатында қала аумағындағы жылыжай кешендерінде жұмыс қарқыны артқан. Жалпы жылыжайда көкөніс екі кезең негізінде егіледі. Алғашқы кезең үшін диқандар шілде мен тамыз айларында көкөніс көшетін отырғызса, қысқа қарай өнім бере бастайды. Ал, ерте көктемде өнім алу үшін шаруалар көшет жетілдіруді қаңтардан бастайды. Дәл қазіргі сәтте базарларда шеттен келген ауыл шаруашылығы өнімдері көбейгені жасырын емес. Нарық заманында сырттан әкелінген өнімдер бағасының арзандығынан отандық көкөністердің бәсекеге төтеп бере алмай жатқан жайы бар. Өйткені, жылыжайдағы өнімді өндіруге жұмсалған отынның шығыны біздегі көкөніс бағасына әсер етіп жатыр. Диқандар өнімдерін қала нарығына емес солтүстік өңірлер мен Ресейге тасымалдаған кезде ғана өз шығындарын өтей алады. Мәселен, көрші Өзбекстан мен Түркіменстанда электр қуаты мен табиғи газдың тарифі бізге қарағанда әлдеқайда төмен. Осы мәселені ескеріп, ҚР Ауыл шаруашылығы министріне жылыжай кешендеріне жұмсалатын отын шығынын субсидиялау ұсынысын жеткіздік. Бұл мәселе шешімін тапса, қыс мезгілінде көкөніс бағасының қолжетімді болуымен бірге, жылыжайда түрлі цитрустар мен орамжапырақтар, аскөк және қауын, қарбыз секілді өнімдерді өсіруге мүмкіндік туады.
Қазіргі таңда, 2024 жылдың бірінші айналымына көшет отырғызу жұмыстары атқарылуда. Жылыжай иелері мен жылыжай салуға ниеттеніп отырған азаматтарды қуантқан тағы бір жаңалық – 2024 жылдан бастап Түркістан облысының жылыжай шаруашылықтарына қосымша 150 мың тонна Шұбаркөл көмірінің жеткізілетіндігі. Жылыжай шаруашылықтарын бір орталықтан көмір отынымен қамтамасыз ету үшін арнайы мекеме құрылып («Түркістан Ресурс» ЖШС), көмір өндіруші «Шұбаркөл көмір» АҚ-нан тікелей қаңтар айынан бастап 150 мың тонна көмір отынын тасымалдау келісілді. Бүгінгі таңда, жылыжай шаруашылықтары нарықтан 97,6 мың тонна көмір отынын сатып алып, пайдалануда. Жалпы құлпынай күй талғамайтын, яғни кез келген жерде өсе беретін және климатқа онша тәуелді емес жидек. «Виктория» сұрыптысының биіктігі 30-35 сантиметрге жетеді. Жапырақтары үшқұлақты қалың болып келеді. 100 грамм құлпынайда 36,9 ккал калория бар. Сондықтан да ол диеталық тағам түріне кіреді. Құлпынай дәмді жидек қана емес, тамаша десерт әрі емдік тағам болып саналады. Оны жеген адамның асқа деген тәбеті ашылады. Ас қорыту жүйесі жақсарады. Құлпынай сонымен бірге тер шығаратын, несеп айдайтын қасиетке де ие. Сол үшін құлпынай өсіру ауыл шаруашылығындағы табысты кәсіптің біріне жатады. Қазақстанда бұл жидектің «Елизавета ханшайым», «Зенга Зенгана», «Русановка», «Источник», «Эверест» және «Фестивальная» сұрыптары өсіріледі. Олардың ішінде «Виктория» да бар. Бұл сұрыптардың барлығының да түсімділігі жоғары. Және зиянкестерге төзімді боп келеді. Агрономдар құлпынайдан жақсы өнім алу алдымен сұрпына, содан соң күтіміне байланысты екенін айтады.
Құлпынай өсіру үшін жылыжай қандай болуы керек деген сұраққа мамандар былай жауап берді. Жидек дақылдарын өсірудің дәстүрлі әдістері барлық бағбандарға, тіпті жаңадан бастағандарға да өте тәжірибелі емес. Нарықтағы жидек өнімдерінің көптігі сатып алушыларды қуантады. Бірақ фермерлер қатал бәсекелестікте жұмыс істеуі керек, себебі әркім жоғары табысқа ие болады. Бұл әбден мүмкін, бірақ бір жағдайда: өнімділігі өте ерте болуы керек. Осы мақсатқа жету үшін қымбат технологияларды игеру, қыздырылған жылыжайлар салу, заманауи ирригациялық жүйелерді орнату қажет таңқурай мен жылыжайда құлпынайтамақтану, жоғары сапалы көшет сатып алу. Бұл көп уақытты, еңбекті және ақшаны қажет ететін жидек өсірудің қиын әдісі. Өсіп келе жатқан өсімдіктер үшін контейнерлерде субстраттың сапасы өте маңызды. Әрбір жидек мәдениетінде қоректік орта үшін өз қажеттіліктері бар, сондықтан әмбебап субстраттар жоқ. Олар мәдениетке байланысты жеке таңдалады. Жалғыз жалпы критерий механикалық композиция мен тығыздық болып табылады. Өсімдіктердің түбірлік жүйесінің өсуіне және дамуына кедергі келтірмеу үшін, субстрат ауаның және ылғалдың өткізгіштігін, жеңіл және бос болуын қажет етеді. Субстрат түйіршіктері жақсы сіңіп, өсімдіктер үшін қажетті деңгейде ылғал сақтайды. Ең көп қолданылатын субстраттар кокос жаңғағының немесе шымтезек негізделген. Екі түрі да контейнерлерде жидектерді өсіруге жарамды, бірақ олардың арасында негізгі айырмашылықтар бар. Кокос субстраты химиялық құрамы бойынша мүлдем бейтараптандырылады, сонымен қатар оның нақты талшықты құрылымы бар және оның талшықтары ешқандай бос қоспалармен араласпайды. Оны пайдалы заттармен байыту үшін кокос түйіршіктері суда ерітілген тыңайтқыштар мен өсу стимуляторларымен сіңіріледі. Сонымен бірге, кокос субстратының көлемі уақытпен азайып кетпейді. Шымтезек өзі қоректік орта болып табылады, оны «топырақтың» сапасын жақсартатын тыңайтқышпен араластыруға болады. Алайда, бұталар өсіп келе жатқанда, олар біртіндеп шымтезек субстратын «жейді», сондықтан ол контейнерлерге мезгіл-мезгіл құйылады. Үш жыл өткеннен кейін кокос пен шымтезек жаңадан ауыстырылады. Әрине, субстраттардың үнемі тамақтануы қажет, сондықтан өсімдіктер толық құнды даму және жеміс алу үшін жеткілікті қоректік заттар болуы керек. Жоғарғы киімдер суаруға әкеледі. Жеке учаскелерде өсімдіктер қолмен суарудан суаруға болады, бірақ өнеркәсіптік өсіру үшін суару жүйесіне фертификациялық қондырғы салу керек, бұл тыңайтқышты суармалы суға қолдануға мүмкіндік береді.
