Бүгінгі жаһандану дәуірінде діни ағымдардың ықпалы жастар арасында өзекті мәселеге айналып отыр. Жастар – қоғамның ең белсенді әрі осал бөлігі. Олар рухани ізденістерге бейім, жаңа идеяларға ашық келеді. Алайда осы ашықтық олардың әртүрлі діни ағымдардың ықпалына тез түсуіне себеп болуы мүмкін. Бұл мақалада жалған діни ағымдардың таралуының себептері, олардың алдын алу жолдары және жастармен жұмыс істеудің тиімді әдістері талданады. Діни ағымдардың жастар арасында кең таралуының бірнеше негізгі себептері бар. Бұл себептер көбінесе әлеуметтік, психологиялық, білім беру жүйесі және ақпараттық кеңістіктегі олқылықтармен байланысты.
Рухани бос кеңістік
Жастардың діни сауатының төмендігі – жалған діни ағымдардың таралуының басты себептерінің бірі. Жасөспірімдер мен жастар өздерінің рухани қажеттіліктері үшін шынайы білімнің жетіспеушілігі салдарына түрлі ағымдарға бет бұрады. 2023 жылы Қазақстандық әлеуметтану орталығы жүргізген зерттеуге сәйкес, жастардың 45%-ы діни сауаттылығының төмен екенін мойындаған. Олардың көпшілігі дін мен экстремистік идеологияның арасындағы айырмашылықты ажырата алмайды. Бұл рухани ізденіс кезеңінде жастарды қате жолға түсуге итермелейді.
Қаржылық және әлеуметтік қиындықтар
Экономикалық қиындықтар жастардың жалған діни ағымдарға тартылуына үлкен әсер етеді. Көп жағдайда экстремистік топтар материалдық қолдау көрсету арқылы жастардың сеніміне кіреді. Олар қаржылай көмек, жұмыс ұсыну немесе қиын жағдайда психологиялық қолдау көрсету арқылы жастарды өз қатарларына тартады. БҰҰ деректері бойынша, әлемдегі экстремистік топтарға қосылғандардың 40%-ы әлеуметтік-экономикалық проблемаларды бастан кешкен адамдар.
Ақпараттық вакуум
Интернет пен әлеуметтік желілер жалған діни насихаттың таралуына ең тиімді алаңға айналды. Экстремистік топтар кәсіби деңгейде жасалған контент арқылы жастарды өз қатарларына тартуда. Қазақстанда 2023 жылы экстремистік сипаттағы 12 мыңнан астам интернет-ресурс анықталып, бұғатталған. Бірақ бұл мәселенің шешіміне толыққанды жеткіліксіз болып отыр.
Әлеуметтік желілер арқылы таратылатын материалдар көбінесе жастардың эмоциясына, қызығушылығына және өзіндік ерекшелік іздеуге бағытталған. Мысалы, жалған діни контенттің 60%-ы жастардың сезімдерін манипуляциялау арқылы әрекет етеді: «сен ерекше тұлғасың», «бізбен болсаң, сен босқа өмір сүрмейсің» деген мазмұндағы идеялар ұсынылады.
Психологиялық осалдық
Жастар жас ерекшеліктеріне байланысты эмоционалды тұрақсыздыққа бейім. Олар өздерін түсінетін, қолдайтын, мақсаттарына жетуге көмектесетін орта іздейді. Осы сәтті пайдаланған радикалды ағымдар өз идеяларын қызықты, жеңіл әрі психологиялық тұрғыда тартымды етіп көрсетеді. Мысалы, радикалды топтардың насихаттаушысы болуға ұсыныс жасаған жастардың көбі өзін қоғамнан оқшауланғандай сезінгенін мойындайды. 2023 жылы Қазақстанда жүргізілген зерттеу нәтижесі бойынша, діни ағымдардың ықпалына түскен жастардың 35%-ы эмоционалдық қолдау іздеген.
«Рухани ізденістерін дұрыс арнаға бағыттай алмай жүр»
Танымал дінтанушы, теология ғылымдарының докторы, ясауитанушы ғалым Досай Кенжетай жастардың діни ағымдарға тартылуының себептерін терең талдап, олардың алдын алу жолдарын ұсынады. Оның айтуынша, қазіргі жастар рухани ізденістерін дұрыс арнаға бағыттай алмай жүр. Бұл көбінесе рухани білімнің жеткіліксіздігінен және дұрыс бағыттың болмауынан туындайды.
«Жастардың көбі дін туралы білімнің не екенін, оның мәні мен маңызын толық түсінбей, түрлі идеологиялардың ықпалына түсіп жатады. Бүгінгі күні дәстүрлі діннің құндылықтарын түсінбеу және оны жалған ағымдармен шатастыру үлкен мәселе болып отыр. Дін – адамның рухани дамуының қайнар көзі болса, идеология көбіне манипуляция мен қоғамды басқару құралына айналып кетуі мүмкін. Егер жастар осы айырмашылықты ажырата алмаса, оларды радикалды идеялардан қорғау өте қиынға соғады», – дейді Досай Кенжетай.
Оның пікірінше, діни сауаттылықты арттыру арқылы жастарды қауіптен сақтандыруға болады. Бірақ діни сауаттылық дегеніміз тек дін туралы ақпарат беру емес, бұл – жастарды қоғамның, мемлекеттің, ұлттың негізгі құндылықтарын құрметтеуге үйрету. «Біз жастарға дәстүрлі діннің негіздерін түсіндіру арқылы оларды күмәнді идеялардан қорғауымыз керек. Сонымен қатар, бұл білім берудің маңызы интернеттегі радикалды контентке қарсы жұмыс жүргізумен де тікелей байланысты. Жастардың санасы көбіне желідегі ақпаратқа тәуелді, сондықтан оларға сапалы, дұрыс мазмұн ұсыну қажет», – дейді сарапшы.
Профессордың пікірінше, жастардың рухани ізденістерін дұрыс бағытқа бұру үшін кешенді шаралар қажет. Білім беру жүйесінде рухани-адамгершілік тәрбиені нығайтып, жастардың ұлттық құндылықтарға сүйенуін қамтамасыз ету арқылы ғана қоғамды жалған діни ықпалдан қорғауға болады.
«Жастардың діни иммунитетін қалыптастыру – басты міндет»
Бауыржан Абдрахман – Түркістан облысы дін істері басқармасы “Дін мәселелерін зерттеу орталығы” КММ-нің теолог маманы, жастармен кездесіп, діни ағымдардың алдын алу шараларын ұйымдастырып жүрген тәжірибелі маман. Ол еліміздің әртүрлі аймақтарында мектеп оқушылары, колледж студенттері және ата-аналармен тұрақты түрде кездесулер өткізіп, діни ағымдардың ықпалынан сақтану жолдары туралы терең түсінік береді. Оның пікірінше, жастарды экстремистік идеологиядан қорғау үшін бірнеше негізгі қадамды жүзеге асыру қажет.“Жастар арасында жүргізілетін профилактикалық жұмыстар – бұл бүгінгі қоғамдағы ең маңызды міндеттердің бірі. Біз көбінесе жастарды жазалауға немесе оларды жалған діни ағымдарға еліктегені үшін айыптауға бейімбіз. Алайда, олардың бұл ағымдарға қалай тап болғанын түсінуіміз керек. Менің тәжірибемде жастардың көбі рухани ізденісте немесе қиын жағдайда жүріп, осындай топтардың ықпалына оңай беріліп кетеді. Олар бұл ағымдарды дін деп қабылдап, оның салдарына назар аудармайды. Біздің міндет – оларды кінәлау емес, түсіндіру, бағыт беру және дұрыс ақпаратпен қамтамасыз ету,” – дейді Бауыржан Абдрахман.
Оның пікірінше, ақпараттық-түсіндіру жұмыстарының нәтижелілігі жастардың діни иммунитетін қалыптастырумен өлшенеді:
“Діни иммунитет дегеніміз – бұл жастардың шынайы құндылықтар мен жалған идеялардың арасындағы айырмашылықты ажырата білу қабілеті. Егер біз осы қабілетті қалыптастырсақ, олар ешқашан теріс ағымдардың ықпалына түспейді. Бұл үшін ата-аналар, мұғалімдер, теологтар және психологтар бірігіп жұмыс істеуі керек”
Гүлназ Жүсіпбаева жастар психологиясы саласындағы сарапшы ретінде, олардың радикалды діни ағымдардың ықпалына түсуіне көбінесе психологиялық себептер әсер ететінін айтады. Оның пікірінше, жастардың көпшілігі өздерін түсінетін және қолдайтын ортаны іздейді. Егер олар мұндай қолдауды отбасынан, достарынан немесе қоғамнан таппаса, жалған діни ағымдардың ықпалына түсу қаупі артады.Ата-аналар балаларымен ашық қарым-қатынас орнатса, олар сырттан қолдау іздемейді. Ата-аналарға арналған арнайы тренингтер мен кеңестер өткізу қажет. Бұдан бөлек, жастардың бос уақытын тиімді пайдалануына мүмкіндік беретін қоғамдық жобаларды көбейту керек. Қоғамға пайдалы іспен айналысу арқылы жастар өзін қажетті және маңызды тұлға ретінде сезіне алады. Гүлназ ханым жастарды жалған діни ықпалдан қорғау үшін мемлекет, ата-аналар, қоғам және мамандар бірігіп жұмыс істеуі керек деп есептейді.
Түйін
Жастар қоғамның қозғаушы күші болғандықтан, олардың діни сауаттылығы мен рухани тұрақтылығы – мемлекеттің болашағы үшін аса маңызды. Ең алдымен, жастардың діни білім деңгейін арттыруға көңіл бөлінуі тиіс. Дәстүрлі дін мен жалған ағымдардың айырмашылығын түсіндіріп, рухани құндылықтарды жастардың тілімен жеткізу маңызды. Бұл бағытта мектептер мен жоғары оқу орындарында арнайы пәндер енгізу, сондай-ақ білікті дінтанушылардың қатысуымен семинарлар ұйымдастыру тиімді әдіс болмақ. Сонымен қатар, ақпараттық қауіпсіздікке ерекше назар аудару қажет. Жастар арасында танымал әлеуметтік платформаларда дәстүрлі құндылықтарды насихаттайтын тартымды әрі заманауи контент жасау маңызды.
Жастарды рухани және психологиялық тұрғыда қолдау да үлкен рөл атқарады. Әлеуметтік немесе эмоционалдық мәселелерді шешуге көмектесу үшін арнайы орталықтар ашып, кәсіби психологтар мен теологтардың қолдауын қамтамасыз ету қажет.
Жастарды жалған діни ықпалдан қорғау тек мемлекеттің ғана емес, әрбір ата-ананың, білім беру мекемелерінің, және азаматтық қоғамның ортақ міндеті.
Аружан Барлыбай,
Ахмет Ясауи университеті,
Журналистика мамандығының 4 курс студенті.
