Әдебиет пен тарихқа қатысты әңгіме қозғала қалса, есте жоқ ескіден тартып көз көрмеген келешекке дейін көсіле шабатын қызыл тіл өзіміз күнде тұтынып жүрген қарапайым техника құралдарының ұсақ бөлшектеріне келгенде тасырқап қалатыны белгілі. Астымыздағы көлікке қосалқы бөлшек керек бола қалса, өзге тілге жүгініп, тіл шұбарлауға мәжбүрміз. Көптен бері шешімін таппай келе жатқан бұл мәселе машина жасау саласы қарқынды дамыған Қостанайдағы «СарыарқаАвтопром» кәсіпорнында өткен дөңгелек үстел отырысында талқыланды.
Ұлт ұстазы Ахмет Байтұрсынұлының 150 жылдық мерейтойына орай ұйымдастырылған іс-шараға Мәжіліс депутаты Берік Әбдіғалиұлы, «СарыарқаАвтопром» серіктестігінің өкілдері, өңір зиялылары, Қостанай автомобиль көлігі колледжінің ұстаздары мен студенттері қатысты. Жиында техника терминдерін қазақ тілінде қалыптастыру, дамыту, оларды тілдік қолданысқа енгізу сияқты өзекті мәселелер сөз болды.
Берік Әбдіғалиұлы алдымен жиналған көпшілікке Алаш ардақтысы Ахмет Байтұрсынұлының ұлттық терминологияны қалыптастырудағы еңбегі мен қазіргі заманғы техникалық қазақ тілінің дамуы төңірегінде ой қозғап, бүгінгі таңда Ахаң қалыптастырған ұлттық терминдердің өрісін ғылым мен озық технология саласында кеңейтудің маңызды екенін айтты.
Басқосу барысында филология ғылымдарының докторы Шерубай Құрманбайұлы құрастырған Машина жасау терминдерінің сөздігі таныстырылды. Жоба жетекшісі Айгүл Ахметованың айтуынша, аталған сөздік «Allur» Компаниялар тобы» АҚ директорлар кеңесінің төрағасы Андрей Лаврентьевтің ұсынысымен құрастырылған. Кәсіпорын басшысының тікелей қолдауымен жарық көрген бұл сөздікте Қостанай зауытында жиі қолданылатын машина жасау саласына қатысты 1000 термин қамтылыпты.
– Тіл мен сана – біртұтас ұғым. Оны әрі қарай қалай дамытуға болады?
Жалпы, әлемдік ғылымда лингвоэкономика деген сала бар. Бұл – Германияда Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін қолға алынған дүние. Яғни тіл мен экономика дамуының сабақтастығын қарастыратын ғылым. Лингвоэкономика ғылымында тіл дамымай, сала дамымайды деген тұжырым бар. Мысалы, М.Ломоносов атындағы Мәскеу мемлекеттік университетіндегі филология факультетінде 42 мамандық бар: филолог-журналист, филолог-инженер, филолог-копирайтер, филолог-аудармашы деп жалғаса береді. Ал біздегі филология факультеттерінде тек мұғалім, аудармашы деген сияқты санаулы мамандық ғана бар. Тілге санамызды дамытатындай мазмұн бере білгеніміз абзал. Қазір бізде техника саласының мамандары тапшы. Біз бұл мамандарды мүмкіндігінше мемлекеттік тілде даярлап шығаруға талпыныс жасасақ, ұтылмаймыз. Бүгін өздеріңізге таныстырылып отырған сөздікте Қостанайдағы машина жасау өндірісінде жиі кездесетін сөздер мен сөз тіркестерінің қазақ және орыс тіліндегі баламасы берілген. Сөздікті құрастырып біткен соң, тағы бірнеше рет тексеріп, дұрыс аударылмаған жерлерін түзеттік. Бұл біздің ең алғашқы қадамымыз, сондықтан аталған сөздік алдағы уақытта әлі де өзгеріп, толықтырылады. Бұл бағытта сөздік құрастырушылар үшін сіздердің, әсіресе сала мамандарының пікірлері өте қажет, – деді «Allur» компаниялар тобы» АҚ директорлар кеңесі төрағасының кеңесшісі Айгүл Ахметова.
Айгүл Ахметованың айтуынша, қазіргі қоғамда мемлекеттік тілді ілгерілете отырып инженерлік сананы өсірудің маңызы жоғары.
– Өйткені өзбек ағайындарымызда солай. Мен екі апта жүріп бәрін зерттеп келдім. Ол жақта өзбек тілі мен ағылшын тілі басым. Ағылшын тілді технологиядан алған сөзді өзбекше түсіндіріп береді. Ал біздің кәсіпорнымыздағы жұмысшылардың 80 пайызы – қазақтар. Бірақ, өкінішке қарай, өндіріс тілі орысша. Бұл сөздік осы олқылықтың орнын толтыру мақсатында жасалған алғашқы талпыныс. Таяуда Өзбекстаннан 5 томдық терминдер сөздігін алып келдім. Өз сөздігімізді құрастыру барысында кейде өзбек мамандарының да тәжірибесіне сүйенуге тура келді, – деді жоба жетекшісі.
Машина жасау терминдерінің сөздігі «СарыарқаАвтопромның» Allur University оқу орталығында, сондай-ақ Қостанай автокөлік транспорты колледжінің қазақ тобындағы оқу үдерісінде пайдаланылатын болады. Шынтуайтын айтсақ, автотехника мамандарын даярлайтын колледждердегі қазақ топтарының студенттері әлі күнге дейін өзге тілде жазылған оқулықтарға үңілуге мәжбүр болып отыр.
Ал Қостанай автокөлік транспорты колледжіндегі жалғыз қазақ тобы былтыр ғана ашылған. Колледж басшысы Дмитрий Павленко алдағы оқу жылы екінші топқа студенттер қабылданатынын айтты. Осыған орай балаларды мемлекеттік тілдегі оқулықтармен және оқу-әдістемелік құралдармен қамтамасыз ету мәселесі шешілуге тиіс.
– Біздің колледжіміз транспорт бағытында білім беретін еліміздегі 18 колледжді біріктіретін әдістемелік орталық болып табылады. Сондықтан бүгін өздеріңіз көрген сөздікті біз осы оқу орындарының бәріне жібердік. Олар сөздікпен танысып, кейін бізге өз пікірлерін жібереді. Пікір алмасу керек. Өйткені осы 18 колледжде күнделікті ресімделіп жататын құжаттардың өзінде бірізділік болмай қалып жатады. Құрастырушыларға рахмет, алдағы уақытта оқулық жасау бағытында әлі де әріптестік орнатамыз деп үміттенемін, – деді колледж директоры.
Осы орайда Мәжіліс депутаты Берік Әбдіғалиұлы Тобыл өңіріне келген күні Қостанайда «Қазақ тілі» қоғамының филиалы ашылғанын айтпай кетпеске болмас. Облыстық филиалды белгілі журналист Заңғар Санай басқаратын болды.
– Бүгін қолымызға «Қазақ тілі» қоғамдық бірлестігінің облыстық филиалы әділет департаментінде тіркелді деген анықтама тиіп отыр. Осыған байланысты бірлестік мүшелерімен бірге Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамының президенті Берік Әбдіғалиұлымен кездесу өтті. Жиын барысында алда атқарылатын міндеттер айқындалып, мемлекеттік тілдің қолданыс аясын кеңейту жөнінде келелі әңгіме өрбіді. Облыстық филиалдың алқа мүшелігіне 13 адам өтті. Олардың арасында облыстық, қалалық, аудандық мәслихат депутаттары мен мекеме басшылары, жас ғалымдар мен тіл мамандары бар. Алдағы уақытта Арқалық, Рудный қаласы мен Жітіқара, Қарабалық, Қостанай аудандарында филиалдарымызды ашамыз, – деді облыстық филиалдың жетекшісі Заңғар Санай.
«Қазақ тілі» қоғамы өңірде қазақ тілі мен ұлт мәдениетін, әдебиетін, тарихын, әдет-ғұрпы мен тұрмыс-салтын насихаттап, оны одан әрі дамытуға ниетті қазақ және өзге ұлт өкілдерінің басын біріктіретін ерікті ұйым ретінде жұмыс істейтін болады.
