Болашақ бағдарламасымен Британияда 2 жыл оқып келген Нартай Советханұлы Түркістан қаласындағы Назарбаев Зияткерлік мектебінде математика пәнінен сабақ береді. Мектеп диреторының орынбасары бізбен сұхбатында Британ елі неліктен білім саласында алдыңғы қатарда тұрғанын, Назарбаев Зияткерлік мектептерінің шәкірттері не себепті өзге мектептерге қарағанда жоғары нәтиже көрсететінін себебін әңгімелеп берді.
– Әңгімені зияткерлік мектебіндегі еңбек жолыңыздан бастасақ. Сонымен қатар шәкірттеріңіз бен олардың жетістіктері жайлы тоқтала кетсеңіз.
– Семей қаласындағы Шәкәрім атындағы университетте математика мамандығын бітіріп, 2006-2008 жылдары Жарма ауданы, Қалбатау ауылындағы Абай атындағы гимназияда 2 жыл мұғалім болдым. 2008-2011 жылдары Семейдегі Төлебай Ыдырысов атындағы №16 мектепте, 2011 жылдың сәуірінен бастап 2021 жылға дейін Семейдегі Назарбаев Зияткерлік мектебінде жұмыс істедім. 2021 жылдың қарашасынан қазірге дейін Түркістандағы Назарбаев зияткерлік мектебінде директордың ғылыми-әдістемелік жөніндегі орынбасары болып қызмет атқарып келе жатырмын.
Шәкірттерім облыстық, республикалық жарыстардан талай рет орын алды. Облыстық жарыстан орын алған шәкірттерімнің бірі – танымал блогер, экономист Дәулет Мұқаев. Қазір инстаграмда 2 млндай фоллоуері бар @dauletten деген парқшаны жүргізеді. Көп қазақтың баспаналы болуына бағыт берумен айналысып жүр. Сомен бірге мектепті алтын белгіге бітірді. Айғаным Әсел, Нұрбек Игіліков , Дамир Сәбитұлы , т.б. көптеген оқушылар бар. Математикаға өте жүйрік осы балалар есімде қалыпты. Шәкірттерімнің осындай жетістіктерге жеткені мен үшін үлкен мақтанышым.
–Болашақ бағдарламасымен шетелде оқып келген екенсіз. Сол туралы айта кетсеңіз.
–Назарбаев мектебінде қызмет етіп жүргенде 2 жылдай Британияда оқып келдім. Нақтырақ айтқанда, Британияның оңтүстік-шығысындағы Брайтон қаласында Сассекс атты университеттің Білім департаментінде «Білім жүйесін диагностикалау, басқару және бақылау» мамандығы бойынша тағылымдамадан өттім. Ауылда өскендіктен 5-11сыныпқа дейін ағылшын тілін мүлде оқыған емеспін. Аттестатымда шет тілін оқымаған деп тұр. Университетке түскенде де шет тілінен қиналдым. Намысқа тырысып, бір жағы грантта оқығандықтан стипендиядан айрылмайын деп тырмысып оқып жүрдім. 2011 жылы Назарбаев мектебіне келгенде сол мәселе алдымнан қайтадан шықты. Курстарға бардым, нәтиже шамалы. 2013 жылы IELTS-тан 3,5 деген баға алдым. Ол 2 деген баға ғой. Сол уақытта математика, физика, механика мұғалімдеріне 3,5 деген IELTS-пен Болашаққа түсуге болады деген қаулы шықты. Маған берілген мүмкіндік осы деп, ештеңеге қарамай, сабағымды беріп жүріп, түн ортасына дейін өліп-талып ағылшынды оқып, IELTS тапсырып, Болашаққа түсуге тырыстым.
Біздің қоғамда «Мұғалім оқытпайды. Мұғалім үйретпейді. Мұғалім үйтпейді, бүйтпейді» деген әңгімелер айтылады. Британияда «бала 7-сыныптан бастап өз өміріне өзі жауапты. Өмірі сәтті болса да, сәтсіз болса да өзі кінәлі» деген концепция түбегейлі орныққан. Ал біздің жақта жаман болса мектеп немесе мұғалім кінәлі санадлады. Ондай емес. Бәрі адамның өзіне келіп тіреледі. Сен өзіңнің нәпсіңді, жалқаулығыңды, еріншектігіңді жеңбейінше жақсы нәтижеге қол жеткізе алмайсың. Сол секілді бұл жердегі мектептерге тек қана пара беріп кіру керек деген түсінікті жою керек. Мысалы, біздің мектепте мықты-мықты кадрлар конкурсымыздан өтіп, қазір осы мектепте қызмет атқарып жатыр. Бізге, зияткерлік мектеп тарапына айтылып жатқан қынжылтатын сөздер көп. Бірақ, бұл мектептің мақсаты біреу ғана – 3 тілді меңгерген, жаһандық мәдениетті түсіне алатын, елді, қоғамды, Қазақстанды алға жетелейтін, білімді, зияткер ұрпақты тәрбиелеу.
Зияткерлік мектепте біліммен мыңды жығатын академиялық ортаны қалыптастыру басты мақсатымыз. Біздің мектептің көптеген оқушылары шетелге түседі. Сондықтан болар, көпшілік шетелге маман дайындап жатыр деп ойлауы мүмкін. Бірақ, біздің білім беру бағдарламамыздың ішінде «hydden culiculum» бар. Қазақша айтқанда, «жасырын бағдарлама». Яғни, Отанға, елге, жерге, үлкен кісіге, ата-анаға, айналаңдағы адамдарға, өзге діндегі жандарға, басқа елдегі мәдениетке деген құрмет, адалдық, ашықтық секілді құндылықтардың барлығы «NIS Program»-ға жасырын енгізілген. Сол арқылы балалардың бойына құндылықтар сіңіріліп жатыр. Зияткерлік мектепті бітірген бүкіл оқушы болмаса да, бітірген 100 оқушының 20-сы нағыз құндылықтарды бойына сіңіріп, ертеңгі күні білім-ғылыммен айналысып, технологияны дамытса, бізге соның өзі жеткілікті. Зияткерлік мектептердің құрылғанына 13 жыл ғана болды. «Нәтижесі қайда?» деген сияқты әңгімелер айтады. Қарап тұрсаңыз, біздің ең алғашқы түлектердің өзі 2012 жылдары аяқтады. Сол кезде 17-де болса қазір 27-де. Максимум отызға келіп жатыр. Енді-енді қоғамға, елге, Қазақстанға еңбек сіңіреді деген сөз. Зияткерлік мектепті бітірген мықты-мықты шәкірттеріміз өте көп. Олар міндетті түрде ерте ме, кеш пе, елдің экономикасына, дамуына үлесін қосады деген ойдамыз.
– Біздегі білім беру жүйесіне көңіліңіз тола ма? Өзгерткіңіз келетін немесе дамытуды қажет ететін тұстары бар ма?
– Ақырындап өзгерістер болып жатыр. Дегенмен де бас шайқайтын тұстары бар. Британияда жүргенімде сол жақтың мектептерін зерттеп, білім беру жүйесінің қалай екенін өзімізше талқыладық. Айтып өтетін тұстары өте көп. Қарапайым мысал, Англияда университетке түсу өте күрделі. Мектепті 1000 бала бітірсе 10 бала ғана түсетін шығар. Бізде грант деген судай тегін. 50 мың бала бітірсе, 50 мыңына да грант бере салады. Тегін нәрсенің қадірі болмайды. Әрине, жағдайы жоқтарға мүмкіндік жасаған жақсы. Өзіміздің де әке-шешеміздің ақылы оқытуға жағдайы болған жоқ. Ол кездері грант аз болатын, қазір көп. Меніңше, колледждердің санын көбейтіп, университетті азайту керек. Себебі, университетке ең-ең деген мықтылары түсу керек. Біздің зияткерлік мектептің де қағидасы сол. Бағдарлама Cambridge-бен кіріктіріліп жасалған. Бас жағын алып, соңғы жақтарының кейбір жерлері дұрыс жасалмаған деп ойлаймын. Мүмкін мен дұрыс түсінбеген шығармын. Бірақ, біздің жүйеміз өте күшті. Өйткені, емтихан өте қатал түрде алынады. Сондықтан, Назарбаев Зияткерлік мектептерінің оқушылары мықты. Барлық жерде камералар тұр. БЖБ, ТЖБ-ларды өте қатты қадағалаймыз. Бағалауды дұрыс түсіну керек және дұрыс жасау керек. Жай мектептердегі мұғалімдер үлгі ретінде жасалған материалдар базасындағы материалдарды бақылауға ала салады. Бұрын өзім де жай мектепте жұмыс істедім. Олар сол сайттан жүктеп алып, мүлде сабақ оқымайтын. Жауабымен тұрған есепті көшіріп, жаза салады. Солай өзін-өзі алдайды. Кейбір жалқау мұғалімдер соны істегісі келмей, жаңағы сайттан ала салады. Сосын сапаны күшті көрсетіп тұрады. Өзін-өзі алдаған адам ешқашан оңбайтынын сіз де, біз де жақсы білеміз. Зияткерлік мектепте олай емес. Біз үлгі ретінде сол жерге салып қоямыз. Мысалы, мен 9-сыныптың бақылау жұмысына жауапты болсам, өзім істеп, ешкімге көрсетпеймін. Балалар сол болатын күні ғана көреді. Бақылау кезінде кәдімгідей қиналып кететін де балалар болады. Біреуден көшіріп те ала алмайды. Өйткені, бақылау кезінде бәрін бір-бірден отырғызамыз. Жан-жағына бұрылып та қарамайды.
Жай мектептерді жетілдіру үшін мектептің жағдайын жасау керек шығар. Зияткерлік мектептің жайлылығы күшті. «Балаға жаның ашыса, оны аяма» демекші, аямасаң ғана нәтиже болады. Біз оларды аяймыз. Оқушыға ұрыссаң, «неге балама ұрысасың?» деп келетін ата-аналар бар. Өздері ұрыспайды, басқаға да ұрыстырмайды. Мұғалім болғаннан кейін соны адам қылайын, білімді етейін деп ұрысамын. Әйтпесе, арнайы жеке басына жөнсіз ұрысуға ешкімнің құқығы жоқ. Демек, қоғамның мәдени санасын жетілдіру керек.
Жай мектепте емтиханды өз мектебінде, өз мұғалімдері алады. Олар міндетті түрде оқушыларым жаман нәтиже көрсетіп қалмасын деп көмектеседі. Алтын белгісіне де, 3 алатынына да көмектеседі. Осылай сен өзінің әлсіз тұсын жасырады. Демек, ол жерде мұғалім әлсіз болып тұр. Егер мұғалім өзіне сенімді болса ешкімге көмектеспеуі керек. Оқушым 2 алып қалса директор ұрсады деп қорқады. Яғни, айналып келгенде барлығы сенімсіздікке тіреліп тұр. Британияны көрген адам ретінде айтарым, Британияның алда тұруының себебі 10-сыныпты бітірген кезде емтиханды мектеп емес, арнайы емтихан алатын жеке мекемелер алады. Мысалы, Түркістандікін Семейдің емтихан алатын орталығы алады. Ал Түркістандықтар Атыраудікін алады. Сөйтіп, олар ешкімді танымағандықтан ақты ақ деп, қараны қара деп, шынайы бағасын қойып береді, 2 алған оқушыға аттестат емес, 10 жыл бойы мектепті тыңдап шықты деген анықтама береді.
– Сұхбатыңыз үшін рахмет. Еңбегіңізге табыс тілеймін! Шәкірттеріңіз биік белестерден көріне берсін!
Әңгімелескен:
Гүлжан НИЯЗОВА.
