Бүгінгі жаһандану дəуірінде цифрлық сауаттылық жастардың маңызды қасиеттерінің бірі болып табылады. Цифрлық технологиялар өмірдің барлық салаларына енген сайын, бұл сауаттылықтың мəні артып келеді. Цифрлы сауатты жастар тек қана білім мен ғылым саласында ғана емес, сонымен қатар, экономикада, саясатта жəне қоғамның басқа да салаларында да маңызды рөл атқарады.
Ақпараттық қоғамда жайлы және кедергісіз өмір сүрудің бірден бір кепілі – цифрлық сауаттың жетік болуы. Ол интернет ресурстарды қауіпсіз және тиімді пайдалануды меңзейтін дағды ғана болып қоймай, ақпаратты сүзгіден өткізуге көмектеседі. Сонымен қатар, мемлекеттік қызметтерді, жұмыс және білім беру процестерін онлайн форматқа көшіру арқылы медиабілім мен медиасауат қазіргі қазақстандық қоғамда қажеттілікке айналды.
Осы тақырып аясында еліміздің жастарын зерттеумен айналысатын жалғыз құрылым «Жастар» ғылыми-зерттеу орталығы сапалы зерттеу жүргізген болатын. Нақтырақ айтсақ, 2022 жылдың сәуір айында жарыққа шыққан «Қазақстан жастары – 2021» баяндамасында цифрлық сауаттылық тақырыбы толыққанды зерделенген.
Қазақстан жастарының жартысынан астамы елдегі жаңалықтар мен оқиғалар туралы әлеуметтік желілер мен блогтар арқылы біледі (54,3%). Сондай-ақ, әрбір үшінші респондент – қазақстандық интернет-сайттарды (30,9%), ал әр бесіншісі (20,2%) бұл мақсатта шетелдік интернет-сайттарды қолданады екен. Барлық дәстүрлі ақпарат көзі арасында қазақстандық республикалық телеарналар (37,9%) бірнеше жылдан бері өз позициясын сақтап келеді, бірақ бұл жағдайда осы ақпарат көзін таңдауға елде болып жатқан оқиғалар туралы ақпаратқа баса назар аудару ғана себеп болады дейді зерттеу авторлары. Сондай-ақ, телеарналар арқылы ақпарат алудың таралуына отбасымен бірге уақыт өткізгенде жасы үлкен туыстары теледидар көруді қалауы факторы әсер етуі мүмкін. Яғни Қазақстан жастары үшін теледидардан тарайтын ақпарат өзінің мәнін сақтап келеді, алайда әлеуметтік желілер сынды ақпарат көзі жастар арасында телевизиялық шығарылымдардан бұрын жүреді және жастардың барлық категориялары арасында көш бастап келеді.
Қазіргі жастардың ерекшелігі – олардың көбінесе қысқа видеохабарламалар мен бейнелер арқылы әлем мен ақпаратты ерекше қабылдаудан көрінетін «клип мәдениетін» жоғары деңгейде меңгергенінде. Қазақстандық жастар «диджиталдану» процесін (цифрландыру, технологиялардың дамуы) түсіну және қабылдау арқылы жаһандық трендтерді қайталайды. «Қазақстан жастарының тағы бір ерекшелігі ретінде референт тұлғалардың ауысуы мен аноним пікір көшбасшылары пайда болуын атап өту керек», – дейді зерттеушілер. Блогерлер, вайнерлер және тиктокерлер жастар ортасында беделді көшбасшыға айналды. Қазіргі ақпараттық шындық жастар арасында жаңа қалау немесе таңдау формасын қалыптастырып, сәйкесінше, тіпті отандық жаңалықтар мен оқиғаларға қатысты да ақпарат алудың негізгі көздері түбегейлі өзгеріп келеді. Қазіргі қоғамдағы ақпараттың көлемі мен алуандығы артқан сайын жастар қандай да бір ақпарат көзіне жүгінеді, олардың кейбіреуі сұраныстан шығып қалады, енді бірі жастардың ақпараттық қажетін өтеп, сол арқылы қолданушылар санын көбейтіп, өзекті ақпарат көзі бола бастайды.
«Соңғы жылдарда Қазақстан жастары үшін дәстүрлі БАҚ-тың маңызы біртіндеп төмендеп келеді, бұл да жас ұрпаққа тән трендтердің бірі саналады. Бірінші кезекте, бұл дәстүрлі БАҚ-тың біршамасына бейімделмегендіктен және олардың жастарға тартымды ақпараттық контентті ұсына алмауына байланысты», – делінген сараптамада. Жас ұрпақ ақпарат алуға ғана емес, сонымен бірге пікір алмасуға да әуестік танытады және ақпарат көзімен өзара әрекеттесуге бейім. Жастар үшін өзара жедел әрекеттесу, яғни онлайн режимдегі ақпараттық қарым-қатынас маңызды. Дәстүрлі БАҚ-қа мұндай «мүмкіндік беру» қиынға соғады. Осындай ақпараттық коммуникациялық қажетін өтеу үшін интернеттегі жаңалық сайттары, жеке немесе ұжымдық чат қызметтері бар онлайн режимде жұмыс істейтін әлеуметтік желілер, кең аудиторияда пікір алмасу форумдары қолайлы.
Цифрлы сауаттылық – бұл ақпараттық технологияларды тиімді пайдалану, оларды түсіну жəне қолдану қабілеті. Бұл қабілет жастарға кең мүмкіндіктер ашады жəне олардың өмір сүру сапасын арттырады. Цифрлық сауаттылық жастарға білім алу процесін жеңілдетеді. Интернет арқылы білім алу, онлайн курстар мен вебинарларға қатысу, ғылыми зерттеулер жүргізу – барлығы цифрлық сауаттылықтың артықшылықтары. Бұл жастардың өз білімдерін үздіксіз жетілдіруіне жəне кəсіби дамуына мүмкіндік береді.
Цифрлы сауатты жастар кəсіпкерлік саласында да үлкен жетістіктерге қол жеткізуде. Интернет арқылы бизнес жүргізу, электрондық коммерция, цифрлық маркетинг сияқты салаларда табысты жұмыс істеу үшін цифрлық сауаттылық қажет. Бұл жастардың кəсіпкерлік қабілеттерін дамытып, олардың экономикалық тəуелсіздігін арттырады.
Цифрлы сауатты жастар қоғамның белсенді мүшелері болып табылады. Олар əлеуметтік желілер арқылы қоғамдық пікір қалыптастырып, азаматтық қоғамның дамуына үлес қосады. Бұл жастардың саяси жəне əлеуметтік мəселелерге қатысуын арттырады.
Цифрлы сауаттылықты дамыту жолдары
Цифрлы сауаттылықты дамыту мақсатында көптеген шаралар мен бағдарламалар жүзеге асырылуда. Бұл шаралар жастардың цифрлық сауаттылығын арттыруға, оларды заманауи технологияларды тиімді пайдалануға үйретуге бағытталған.
Мектептер мен жоғары оқу орындарында цифрлы сауаттылық пəндерін енгізу маңызды. Бұл пəндер арқылы оқушылар мен студенттер ақпараттық технологияларды қолдану дағдыларын меңгеріп, оларды тиімді пайдалануға үйренеді.
Онлайн білім беру платформалары арқылы цифрлы сауаттылықты дамыту курстарын ұйымдастыру қажет. Бұл курстар жастарға өз уақытын тиімді пайдаланып, жаңа білім мен дағдыларды үйренуге мүмкіндік береді.
Жастар орталықтары мен инновациялық хабтар арқылы цифрлы сауаттылықты дамытуға бағытталған тренингтер мен семинарлар өткізу қажет. Бұл орындар жастардың өзара тəжірибе алмасып, жаңа идеялармен бөлісуіне жағдай жасайды.
Мемлекет тарапынан цифрлы сауаттылықты арттыруға бағытталған бағдарламаларды қолдау қажет. Бұл бағдарламалар арқылы жастарға тегін білім беру, гранттар мен стипендиялар беру арқылы цифрлы сауаттылықты дамытуға мүмкіндік жасалады.
Цифрлы сауатты жастардың қоғамға әсері
Цифрлы сауатты жастар қоғамның барлық салаларында маңызды рөл атқарады. Олардың цифрлық технологияларды тиімді пайдалануы қоғамның дамуына үлкен үлес қосады.
Цифрлы сауатты жастар инновациялық жобаларды жүзеге асырып, экономикаға жаңа серпін береді. Олар стартаптар құрып, жаңа жұмыс орындарын ашып, елдің экономикалық дамуына ықпал етеді.
Цифрлы сауатты жастар əлеуметтік мəселелерді шешуде белсенділік танытады. Олар əлеуметтік желілер арқылы қоғамдық пікір қалыптастырып, əлеуметтік жобаларды жүзеге асыруға атсалысады.
Цифрлы сауатты жастар мəдениет пен өнер саласында да үлкен жетістіктерге қол жеткізуде. Олар цифрлық технологияларды пайдаланып, жаңа өнер туындыларын жасап, мəдениетімізді əлемге танытады.
Цифрлы сауатты жастар экологиялық мəселелерге де назар аударады. Олар экологиялық жобаларды жүзеге асырып, табиғатты қорғау шараларына белсене қатысады.
Цифрлы сауатты жастар – еліміздің болашағы. Олардың цифрлық технологияларды тиімді пайдалану қабілеті қоғамның барлық салаларында маңызды рөл атқарады. Цифрлы сауаттылықты дамыту арқылы біз жастардың мүмкіндіктерін арттырып, елдің дамуына үлес қосамыз. Сондықтан цифрлы сауаттылықты арттыруға жағдай жасалыну керек.
Гузал ОМАР,
Сауран ауданы әкімдігінің Тілдерді оқыту және дамыту орталығының орыс тілі оқытушысы.
